Yezidi Ne Demek, Yezidiler Kimler

Yezidi Nedir

İnançları yüzünden, özellikle son yıllarda ortadoğuda yaşanan karışıklıklar sırasında zaman zaman saldırılara maruz kalan Yezidiler’in inançları, yaşayış şekilleri ve gelenekleri her zaman merak konusu olmuştur. Yezidi nedir konusunu anlamak için tarihte oldukça gerilere gitmek gerekiyor. Ama bugün için basit bir anlatımla Yezidileri (bu topluluğa Ezidiler dendiği de olmaktadır), en fazla Irak, Suriye ve ülkemizde güneydoğu Anadolu bölgesinde yaşayan, genelde Kürtçe konuşan, etnik ve dini bir topluluk olarak tanımlamak mümkündür. Yezidi ne demek daha geniş ele alacak olursak:

Bu topluluğun dini inanışları, eski Mezopotamya dinlerine ve Zerdüştlük inanışına kadar uzanmaktadır. Bilhassa Iraklı Yezidiler’in din ve gelenekleri bir sır perdesi arkasındadır.
Yezidiliğin bir sır olması, bu inanışı yaymanın yasak oluşu yüzündendir. İnsanlar Yezidilik inanışı konusunda fazla bilgiye sahip değildir. Genelde kendi toplulukları dışındaki kişilere Yezidilik konusunda dini bilgi verilmez. Bu inanış misyonerliğe kapalıdır. Bu nedenle bazı tarihçiler, Yezidilerin Müslümanlık hakkında yeterince bilgili olmaması yüzünden, bu bölgede yaygın olan Hıristiyanlık dininden ve eskiden gelen Zerdüştlük inancından etkilendiklerini ve karma bir inanış şekli oluşturduklarını savunmaktadır.

Bugün Yezidiler kendilerini dünyaya tanıtma ve haklarında oluşan yanlış algıları yok etme çabasındadır. Yezidiler, Peygamber’in torunu Hz. Hüseyin ve beraberindeki kişilerin Kerbela’da şehit edilmesini emreden Emevi Sultanı Yezid ile bir ilgilerinin olmadığını iddia etmektedir. Ancak birçok tarihçi, tarihi ve dini kaynaklara dayanarak, Yezidi inanışının doğuşunu Emevi Sultanı Yezid bin Muaviye’ye bağlamaktadır. Oysa Yezidiler’e göre asıl yol göstericileri Yezid bin Ezidiyan’dır ve bu kişi Emevi sultanı Yezid bin Muaviye ile karıştırılmaktadır.

Yezidiler kendilerinin Muaviye’nin oğlu Yezid’i takip etmediklerini ve arada peygamber olmadan Allah’a inanan bir toplum olduklarını iddia etmektektedir. Bu toplum İngilizce, Araçpa ve dilimizde Yezidi olarak, Kürtçe’de ise Ezidi olarak adlandırılmaktadır. Ezidi kelime olarak Allah’ın yarattığı kişilik anlamına geliyor. Kürtçede, Allahın isimlerinden biri de Yezdan’dır. Bazı tarihçiler çok daha eski zamana giderek, Yezidi kelimesinin Zerdüştlük inanışında bulunan Yezata kelimesinden geldiğini söyler. Zerdüştlük, 3500 yıl önce İran’da Zerdüşt tarafından kurulmuştur ve Pers İmparatorluklarının da dini olmuştur.

Yezidiler Bugün Nerede Yaşıyor

Osmanlı döneminde Yezidiler, birarada ve mutlu yaşarken, Birinci Dünya Savaşı sonunda çöküş ile birlikte dağılmışlar ve üç farklı ülkenin toprakları içinde kalmışlardır. Bir kısmı yeni Cumhuriyet’in sınırları içinde kalırken bir kısmı Suriye toprakları, bir kısmı da Irak toprakları içinde kalmıştır. Bu şekilde Yezidiler üç farklı ülkede yaşasalar da aralarında sürekli gidiş gelişler olmuş ve kültürlerini ve inanışlarını bir paralelde sürdürmüşlerdir.

Bugün de ülkemizde Yezidiler, geçmişte olduğu gibi Güneydoğu Anadolu bölgesinde yerleşiktir. Irak ve Suriye’de yaşayan Yezidiler ise sınıra yakın yerleşim yerlerindedir. Bugün bu üç ülkedeki Yezidilerin nüfusu yaklaşık altmış bindir. Ülkemiz yaşayan Yezidilerin sayısı ise 24 bin civarındadır. Güneydoğu Anadolu illerinde Yezidilerin dağılımı şu şekildedir:

Siirt’in Beşiri ilçesinde dokuz köy ve üç mezra, Kurtalan ilçesinde bir köy ve Batman ilçesinde bir köy (toplam 7 bin)
Diyarbakır’ın Merkez ilçesinde bir köy, Bismil ilçesinde bir köy ve Çınar ilçesinde bir köy (toplam 2 bin)
Mardin’in Midyad ilçesinde dört köy ve iki mezra, Idil ilçesinde bir köy, Nusaybin ilçesinde dört köy ve dört mezra (toplam 8 bin)
Şanlıurfa’nın Viranşehir ilçesinde altı köy ve onsekiz mezra (toplam 7 bin)

Yezidi Ne Demek

Ülkemizde yaşayan Yezidilerin tamamı, Yezid bin Muaviye (683 yılında ölmüştür) ve Şeyh Adi bin Müsafir’i (1160 yılında ölmüştür) önder bilmektedir. Şeyh Adi bin Müsafir sunnidir ve şiilere saldırarak, onların kötülediği Muaviye bin Ebi Sufyan’ın yanında olmuştur. Onun ölümünden sonra yerine geçen torunu zamanında bir kısım Yezidiler sunni anlayışı terketmişler ve Yezid bin Muaviye’yi savunmaya başlamışlardır. Bu şekilde başta tamamen sunni bir anlayışa dayanan bu inanış sapık bir görünüm kazanmıştır.

Yezidiler köklerini Yezid bin Muaviye’ye dayandırsalar da bugün hala Yezid bin Muaviye’nin bu inanıştaki rolü tam olarak bilinmemektedir. Kutsal kitapları olan Kara Kitap’a göre (Mushaf-i Reş), Şeyh Adi tanrı tarafından Suriye’de Laleş’e gönderilmiştir. Yezid yeniden dünyaya geliş inanışı ile (tenasüh yolu ile) Şeyh Adi olarak dünyaya gelmiştir.

Yezidiler Kara Kitap’ın müslümanlara karşı kutsal olduğunu kabul ederler. Bu nedenle kitap ehli olarak görülmezler. Müslümanlar ayrıca Yezidileri, islam düşmanı, bütün sünni görüşlere kapalı ve Hz. Ali’ye bağlı bir şii kolu olarak kabul eder. İkamet ettikleri yerler küfür bölgesi olarak görülür. Buna rağmen islam dini içinde kaynaşmaları için çaba göstermişlerdir. Ancak Yezidiler yüzyıllar boyunca kendi inanışlarında direnmişlerdir.

Ne Osmanlı döneminde ne de Cumhuriyet ilan edildikten sonra Yezidiler vatandaşlık açısından bir ayrıma tabi tutulmamışlar ve inanışları yüzünden hor görülmemiştir.

Yezidiler Kimler

Yezidiler, ateşi, güneşi, ayı ve yıldızları kutsal kabul eden ve şeytanı iyi huylu bir melek olarak gören bir inanışın temsilcileridir. Tanrı, yaratılış sürecinde önce kendi ateşinden Melek Tavus’u yaratmıştır. Melek Tavus’un görevi kainatı ve insanları yaratmaktır. Melek Tavus önce evreni ve arkasından erkek ile kadını yaratır. Bir de kendine yardımcı olacak dört cin yaratır.

Melek Tavus, yarattığı iki insanı Tanrı’ya sunduğu zaman Tanrı kendisinden bu iki insana tabi olmasını ister. Melek Tavus buna karşı çıkar, kendi yarattıklarına tabi olmak istemez, sadece kendisini yaratan Tanrı’ya ibadet edeceğini söyler.

Bu iki insandan 80 çocuk doğar. Ancak bir süre sonra ilk iki insan anlaşmazlığa düşer. Tanrı onların bir sınavdan geçirilmelerine karar verir. İkisi de düşüncelerini bir küpe doldururlar. 40 gün sonra erkek olanın küpünden Şahid bin Car çıkar. Kadının küpünden ise akrepler ve sürüngenler çıkar. Erkek, Şahid bin Car’ı çok sever ve 80 çocuğunu unutur. Kadın ise bundan kıskançlık duyar ve Şahid bin Car’ı öldürmeye karar verir. Ancak Melek Tavus herşeyi bilen bir melektir. Gece 80 çocuğun ağızlarına üfler ve herbirinin farklı diller konuşmasını sağlar. Çocuklar anlaşamaz ve Şahid bin Car kurtulur. Arkasından Şahid bin Car’a bir dişi melek gönderilir. Yezidilerin ataları işte bu çiftten dünyaya gelen çocuklardır. Diğer 80 çocuktan dünyaya gelen çocuklar ise diğer insanları oluşturur. Yezidiler kimler dendiği zaman genelde bu rivayet dile getirilir.

Yezidi İnanşının Temel İlkeleri

Genel bir yaklaşım, Yezdilik inanışının doğuşunda, bulundukları bölgede var olan dinlerin etkisi altında kaldığıdır. Örneğin,

Zerdüştlük inanışında olduğu gibi, iki tanrılı bir yaklaşım vardır (Allah ve şeytan).
Sabilik inanışında olduğu gibi, tenasuh (öldükten sonra ruhun canlı veya cansız bir varlık olarak yeniden dünyaya dönmesi) kabul edilir.
Ölü gömme, rüyaların yorumlanması ve bazı ayin şekilleri Şamanizm inanışında olduğu gibidir.
Putperestlik inanışında olduğu gibi, Melek Tavus olarak horoz şeklindeki putlara saygı gösterilir.
Mecusilik inanışında olduğu gibi, güneş, ay, yıldızlar ve ateş kutsaldır ve bunlara ibadet edilir.
Hıristiyanlık inanışında olduğu gibi, şarap içmek ve sarhoşluk veren şeyler almak haram değildir.
Hayvanların kesilmesi ve beslenme şekilleri Yahudilik inanışında olduğu gibidir.
Sünnet, kurban, oruç, hac ve mezarlar konusundaki inanışlar Müslümanlık inanışında olduğu gibidir.

Yezidiler Peygambere inanmazlar. Tek inançları Allah’tır. Buna rağmen inanışlarını üç başlık altında toplamak mümkündür:

Melek Tavus (yani şeytan), Allah’ın meleği ve elçisidir
Şeyh Adi, Allah’ın meleği ve Yezidilerin yol göstericisidir
Sultan Yezid, Allah’ın meleği, yerin nuru ve insanlığın sevincidir

Yezidiler sabah uyandıkları zaman ve akşam yatarlarken bu sözleri tekrarlarlar.
Bunun yanı sıra Müslümanlıkta olan Kelime-i Şehadet, Yezidiler için şu şekilde ifade edilir: Allah’dan başka tanrı yoktur, Melek Tavus (şeytan) Allah’ın sevgili bir meleğidir.
Yezidilerin inanışını temsil eden iki kutsal kitapları bulunuyor: Tecelli Kitabı ve Kara Kitap.

Tecelli Kitabı, Yezidilerin kurtuluşu için Şeyh Adi’ye indirilmiştir.
Kara Kitap, Yezidilerin geçmişindeki olayları ve Yezidiliğin adet ve geleneklerini açıklar.

Yezidiler Dinlerini Nasıl Yaşar

Yezidiler inanışları gereği namaz kılar, oruç tutar, hacca gider, zekat verir ve tenasuha inanır. Şöyler ki,

Namaz kılma: Sabah ve akşam olmak üzere iki vakit namaz kılınır. Abdest alırken sadece eller yıkanır. Namaz ayakta kısa bir dua okunarak kılınır.
Oruç tutma: Aralık ayının ilk pazartesi günü başlayarak üç gün oruç tutulur, dördüncü gün oruç bozulur ve bayram yapılır (Şeyh Şems Bayramı). İkinci hafta aynı şekilde üç gün daha oruç tutulur ve bayram yapılır (Sultan Yezid Bayramı). Üçüncü hafta aynı şekilde üç gün daha oruç tutulur. Oruç tutulurken birşey yenmez ve içilmez ancak kendisine bir şey sunulursa bunu geri çevirmez.
Hacca gitme: Bugün Irak topraklarında bulunan ve Şeyh Adi bin Müsafir’in türbesi bulunan Laleş kutsal bir yerdir. Her yıl Eylül ayında burası ziyaret edilir.
Zekat verme: Yezidiler Şeyh Adi zamanında dünya malından yüz çevirmiş ve bunları diğer inananlara dağıtmışlardır. Ahireti kazanmaya önem vermişlerdir. Yezidiler gelirlerinin yüzde 10’unu Şeyh’lere, yüzde 5’ini Pir’lere, yüzde 2,5’uğunu da diğer inanlara vermek zorundadır.
Tenasuh: İnsanlar öldükten sonra ruh bir başka insana, cansız cisimlere, hayvanlara ya da bitkilere geçer. Bu inanış kutsal kitaplarında, birini şu aleme göndermek istediğim zaman onu iki, üç defa daha gönderirim, şeklinde ifade edilmiştir. Buna göre kötü ruhlar, cezalarını çekmek için eşek veya köpek gibi hayvanların vücutlarına girer. İyi ve temiz ruhlar ise semada yerlerini alırlar.

KİTAPLARIM NERDE ?

1 Aralık 2020 Salı